‘Waar zouden we zijn zonder tragische helden als K. uit Kafka’s verhalen’
Oost-Duitse sferen
Met Ton Kraayeveld belanden we plompverloren in Oost-Duitse sferen. Hoekige meubels en kafkaëske figuren zijn gortdroog op het doek gezet. Hoewel hij schildert met olieverf, is alle glans ver te zoeken. De verfhuis oogt dof, het kleurgebruik is mat en de vormgeving is op het fantasieloze af. Maar die manier van schilderen is wel verdraaid effectief. Het verlaten Utopia, het arbeidersparadijs dat na de val van De Muur krakend tot stilstand kwam en door menig slachtoffer van het kapitalisme wordt betreurd, wordt er met kracht ingehamerd.
Kraayeveld (1955) moet het in Leipzig aan den lijve ervaren hebben, toen hij daar vier maanden artist-in-residence was. Het meubilair dat hij schildert, ademt een sterke anti-esthetiek uit, een doe-zo-gewoon-mogelijk mentaliteit, maar tegelijkertijd proef je ook het idealisme dat erachter schuilt. Het aardse paradijs van de Communistische Partij presenteerde zich als een egalitaire wereld waarin het materiële object vooral degelijk en functioneel moest zijn. Van bureaustoel tot bushalte, alles straat een diepe angst voor het frivole uit.
Met de kennis van nu kun je er makkelijk afstand van nemen, maar Kraayeveld speelt het slim door ook Mondriaan te betrekken in zijn verlaten Utopia. Hij gebruikt rasters die verdacht veel in de buurt van theedoeken komen, en wie nog niet begrijpt dat hij satire op het modernisme bedrijft, moet de titels maar eens lezen. Van ‘Zonder titel (About Beauty)’ schiet ik in de lach. En toch … waar zouden we zijn zonder idealisme? Zonder tragische antihelden zoals K. die zich in Kafka’s verhalen niet neerlegt bij de bestaande orde? Ton Kraayeveld zet die rare, wereldvreemde, obstinate K. op een monumentale sokkel.
Uit ‘Kosmische en aardse vertellingen bij Nouvelles Images’, Hendrik van Leeuwen, Den Haag Centraal, 8 juni 2017